Paying Taxes 2009 – raport PricewaterhouseCoopers i Banku Światowego

Doroczny raport „Paying Taxes” ukazuje się już po raz trzeci. Tak samo jak wcześniejsze edycje, także i tym razem przedstawia wyniki przekrojowych badań na temat legislacji podatkowej i praktyki fiskalnej na całym świecie z perspektywy prowadzenia działalności gospodarczej. W tegorocznym raporcie podkreślono, że „podatki są nieodzownym elementem życia społecznego. Są źródłem środków na podstawowe usługi publiczne niezbędne dla dobrze funkcjonującej gospodarki i społeczeństwa”. I trudno się nie zgodzić z tak zdefiniowaną funkcją podatków. Niemniej uciążliwe i wysokie stawki podatkowe hamują prywatną inicjatywę, zniechęcają obywateli do samodzielności i przedsiębiorczości. W najnowszych badaniach zauważono bowiem, „że wyższe stawki podatkowe wiążą się z mniejszymi inwestycjami sektora prywatnego, mniejszą liczbą przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1 mieszkańca i mniejszą liczbą nowych przedsięwzięć. Na przykład 10-procentowy wzrost efektywnej stawki podatku dochodowego od osób prawnych powoduje zmniejszenie współczynnika inwestycji do produktu krajowego brutto (PKB) o 2 punkty procentowe”.

Islam najbardziej przyjazny dla biznesu –

Państwa przyjazne i nieprzyjazne dla przedsiębiorców. Polska na 142. miejscu w rankingu

W rankingu przyjazności dla biznesu najwyżej uplasowały się te systemy gospodarcze, które mają niższe i mniej skomplikowane podatki. (Pozycja w rankingu uzależniona jest od średniej oceny danego kraju pod względem liczby płatności podatkowych, czasu potrzebnego na rozliczenie podatkowe i całkowitej stawki podatku).  Są wśród nich: muzułmańskie Malediwy (1. miejsce w rankingu światowym) oraz Katar (2), chiński Hong Kong (3) oraz Zjednoczone Emiraty Arabskie (4). Co ciekawe wśród 10 najbardziej przyjaznych państw dla biznesu jest tylko jedno (!) państwo europejskie – Irlandia (6), dwa chrześcijańskie (Kiribati i Irlandia), i aż pięć muzułmańskich. Nie znajdziemy tutaj także Stanów Zjednoczonych Ameryki (46), które były niegdyś awangardą oświeconej państwowości i wolnej przedsiębiorczości. Natomiast najbardziej nieprzyjazne biznesowi są: Białoruś (181), Ukraina (180), Republika Kongo (179) oraz Republika Środkowoafrykańska (178). Polska znalazła się niestety na niechlubnym 142. miejscu w zestawieniu na 181 państw objętych badaniami (spadek aż o 20 miejsc w stosunku do poprzedniego raportu). W rzeczywistości oznacza to, że aż 141 państw na 181 objętych badaniami ma system podatkowy, który jest korzystniejszy dla przedsiębiorców niż system polski! W rozszerzonej Unii Europejskiej gorzej od nas wypadła tylko Rumunia (146. miejsce); natomiast zdecydowanie lepiej od nas – poza Białorusią i Ukrainą –  uplasowali się w rankingu nasi najbliżsi sąsiedzi: Litwa (57), Niemcy (80), Czechy (118), Słowacja (126) i Rosja (134). Bardziej przyjazne od Polski dla przedsiębiorców okazało się nawet tak egzotyczne państwo jak Kiribati (państwo wyspiarskie na Oceanie Spokojnym – 10. w rankingu), arabski Kuwejt (9) oraz Oman (8)… a nawet Botswana (17), Afganistan (49) i Kazachstan (49), Irak (43), Mongolia (79), czy Madagaskar (92).

W Europie najprzyjaźniejszy system podatkowy ma Irlandia (jak wspomniano wyżej - 6. miejsce w rankingu  światowym).  Drugie miejsce wśród państw europejskich utraciła Wielka Brytania. Pomimo że brytyjskie wskaźniki w najmniejszym stopniu nie uległy pogorszeniu, to jednak Zjednoczone Królestwo (16. miejsce w rankingu światowym) zostało prześcignięte przez Danię (13) i Luksemburg (14).

Mniejsze podatki i… większe wpływy dla budżetu

Jak wykazały badania szybka i sprawna administracja podatkowa jest nie tylko mniej uciążliwa dla przedsiębiorców, ale często zapewnia wyższe wpływy do budżetu państwa. Np. na  Mauritiusie w 2007 i 2008 roku skarb państwa zebrał o 4 mld rupii maurytyjskich (150 mln USD) więcej niż przewidywano. Co było efektem działań rządu, który przez ostatnie trzy lata reformował system podatkowy. W działaniach tych skoncentrowano się na stworzeniu systemu zachęt dla przedsiębiorców w postaci niskich i prostych podatków w połączeniu z szybko i sprawnie działającą administracją. Przyjęta strategia przyniosła budżetowi państwa wymierne korzyści finansowe.

Najczęstszą formą usprawniania systemów podatkowych było zmniejszanie stawek podatku dochodowego od osób prawnych. W ciągu ostatnich czterech lat taką zmianę wprowadzono w ponad 60 krajach. Obecnie wiele rządów rozumie, że może zwiększać wpływy z tytułu podatków, jeśli obniży stawki podatkowe i skłoni większą liczbę przedsiębiorców do przestrzegania coraz bardziej korzystnych zasad rozliczania się z fiskusem. Jako ilustrację tej tendencji wskazuje się obniżki podatków, które miały miejsce w Federacji Rosyjskiej w 2001 roku. Stawka podatku dochodowego od osób prawnych spadła tam z 25% do 24%, a dodatkowo małe przedsiębiorstwa mogły skorzystać z jeszcze bardziej obniżonych stawek podatku. Mimo tych redukcji wpływy budżetu z tytułu podatków rosły – w ciągu kolejnych trzech lat średnio o 14% rocznie. Szczegółowe analizy pokazały, że zwiększone przychody budżetu wynikały z faktu, że przedsiębiorcy chętniej niż w poprzednich latach prowadzili działalność gospodarczą zgodnie ze wszystkimi wymogami prawa.

Internetowe rozliczenia z fiskusem  

Popularnym i skutecznym sposobem ułatwienia płatności podatków są rozliczenia z fiskusem przez Internet. Przedsiębiorstwa bowiem mogą wprowadzać informacje podatkowe przez Internet i przesyłać je bez dodatkowych kalkulacji i bez kontaktowania się z urzędnikami podatkowymi. Deklaracje są szybko przetwarzane, dzięki czemu ewentualne błędy można wykryć natychmiast. W Hongkongu przedsiębiorstwa składają elektroniczne deklaracje podatku dochodowego od osób prawnych raz w roku. W konsekwencji formalności podatkowe zajmują tylko 80 godzin rocznie (dla porównania w Polsce - aż 418 godz.). Już w sześćdziesięciu krajach – od Azerbejdżanu po Kolumbię – wprowadzono składanie deklaracji podatkowych przez Internet. Elektroniczne rozliczenia z fiskusem niewątpliwie łagodzą obciążenie formalnościami związanymi z płaceniem podatków. Upłynie zapewne jednak trochę czasu, zanim przedsiębiorcy będą mogli docenić faktyczną różnicę. W Argentynie i Tunezji potrzeba było niemal trzech lat, zanim mniejsze firmy odczuły pozytywny wpływ reform  prowadzających elektroniczne rozliczenia podatkowe. W mniejszych firmach często nie ma oprogramowania potrzebnego do przekazywania elektronicznych deklaracji i płatności. Ponadto podatnicy często nie dowierzają systemom internetowym, jeśli w grę wchodzą poufne informacje finansowe ich firm. Pozytywnym przykładem e-podatków dla biznesu jest Azerbejdżan. Trzy lata temu tamtejsze władze rozpoczęły reformę systemu podatkowego. Systemy elektronicznych deklaracji i płatności działają od marca 2007 r., a docelowo 100% deklaracji ma być składanych przez Internet. Organy podatkowe aktywnie zachęcają przedsiębiorstwa płacące podatek VAT do stosowania deklaracji elektronicznych. Wysiłki te przyniosły doskonałe rezultaty: spośród przedsiębiorstw będących płatnikami podatku VAT aż 95% korzysta z tej usługi. Tylko w ciągu pierwszego kwartału 2008 r. dokonały one ponad 200 000 operacji w trybie online, oszczędzając średnio 577 godzin rocznie. Składanie deklaracji przez Internet jest też możliwe w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych.

Podatnicy z Kenii i Mozambiku również korzystają z zalet elektronicznych systemów  podatkowych. Spółki w Kenii mogą wypełniać i składać formularze ubezpieczenia społecznego przez Internet. W poprzednich latach formalności wynikające z obowiązków związanych z podatkami pracowniczymi zajmowały im średnio 72 godziny w roku, a teraz trwa to o około 20% krócej. Z kolei przedsiębiorcy w Mozambiku mogą wypełniać formularze ubezpieczenia społecznego w formie elektronicznej, a wkrótce będą także mogli je składać przez Internet, co dalej uprości rozliczenia podatkowe

Polskie podatki wciąż czekają na reformę

Raport „Paying Taxes 2009. The global picture”, opublikowany przez  PricewaterhouseCoopers i Bank Światowy, potwierdza powszechną opinię, że polski system podatkowy jest nieprzyjazny dla przedsiębiorców i wymaga gruntownej reformy. Oczywiście najdonioślejszą częścią raportu jest ranking państw, sporządzony według kryterium przyjazności systemu podatkowego w zakresie opodatkowania przedsiębiorców. Na 181 państw objętych badaniem Polska zajęła dalekie 142. miejsce.   To odległe miejsce w rankingu oznacza, że nasz kraj wypada kiepsko lub co najwyżej przeciętnie we wszystkich trzech komponentach oceny. Tj. całkowitej stawce podatkowej (suma podatków obciążających przedsiębiorcę odniesiona do zysku handlowego); liczbie pojedynczych płatności podatkowych, dokonywanych w ciągu roku (np. co do zasady, każda zaliczka traktowana jest jako odrębna płatność); czasu poświęcanego na wypełnianie formalności podatkowych – również mierzony w skali rocznej. Stosunkowo najlepiej wypadamy pod względem całkowitej stawki podatkowej, która – w średniej wielkości przedsiębiorstwie – wynosi 40,2% zysku handlowego (83. wynik na świecie). Dużo gorsza jest nasza pozycja w zakresie pozostałych komponentów oceny: pracownicy średniej wielkości przedsiębiorstwa muszą dokonywać 40 płatności podatkowych rocznie (127. wynik na świecie) oraz poświęcać 418 godzin rocznie na wypełnianie formalności podatkowych (151. wynik na świecie).

W raporcie  „Paying Taxes 2009”, przy obliczaniu całkowitych stawek podatkowych w poszczególnych krajach uwzględniono regulacje obowiązujące w 2007 r. Z kolei przy badaniu pozostałych aspektów systemu podatkowego, takich jak liczba płatności w ciągu roku oraz czas poświęcany na formalności podatkowe – uwzględniano też skutki zmian, jakie nastąpiły w badanych krajach w pierwszym kwartale 2008 r. (Dane uwzględnione w poprzedniej edycji raportu pochodzą z odpowiednio wcześniejszych okresów).

Jak twierdzi Katarzyna Czarnecka-Żochowska (partner w PricewaterhouseCoopers):  „Niektóre z kwestii podniesionych w dorocznym raporcie „Paying Taxes” już doczekały się w Polsce konkretnych działań ze strony rządu. Dzięki odpowiednim zmianom legislacyjnym obniżono stawki opodatkowania pracy, które obejmuje składki ubezpieczenia społecznego i podatek dochodowy od osób fizycznych(…). Stawki ubezpieczenia społecznego zostały obniżone w dwóch etapach: niektóre zmiany weszły w życie 1 lipca 2007 r., a pozostałe - 1 stycznia 2008 r. Ogólny efekt był taki, że w części obciążającej pracownika składki zostały zmniejszone o 5 punktów procentowych, a w części obciążającej pracodawcę - o 2 punkty procentowe. Dzięki temu udział pracownika wynosi teraz 13,71% wynagrodzenia brutto, zaś udział pracodawcy mieści się w przedziale 17,48% – 20,41%. Nadal uważa się, że to dużo, ale powyższa zmiana oznacza istotną poprawę. Jak dotąd, tendencje reformatorskie ujawniały się wyłącznie w inicjatywach zmierzających do ograniczania stawek. Dobrze się to  komponuje ze spostrzeżeniem zawartym w raporcie „Paying Taxes”: tego rodzaju reformy podatkowe należą do najpopularniejszych, a także najłatwiejszych, jeśli chodzi o realizację.

Jednakże inne koncepcje podnoszone w „Paying Taxes” także zaczynają nabierać znaczenia, a w przyszłości należy spodziewać się dalszych pozytywnych zmian. W polskich debatach podatkowych często wskazuje się na pozycję naszego kraju w rankingu „Paying Taxes”. Sprzyja to dyskusjom wokół przyczyn, dla których ta pozycja jest słaba. Głównych powodów upatruje się we wskaźnikach administracyjnych dotyczących liczby godzin spędzanych na wypełnianiu formalności podatkowych oraz liczby płatności dokonywanych w ciągu roku.

Duże obciążenie formalnościami, jakie jest udziałem polskich przedsiębiorców, to kwestia wykraczająca poza materię podatkową. W celu znalezienia remedium, polski Sejm utworzył specjalną Komisję Parlamentarną Przyjazne Państwo, której zadaniem jest przygotowanie odpowiednich rozwiązań legislacyjnych. Firma PricewaterhouseCoopers (PwC) została włączona do prac komisji w charakterze eksperta do spraw podatkowych. Podczas pierwszych posiedzeń tego gremium odwoływano się do tez zawartych w raporcie „Paying Taxes”; odegrały one istotną rolę przy układaniu programu działań Komisji. Następnie na wniosek Komisji specjaliści z PwC przygotowali projekty szeregu nowelizacji, których celem jest ulepszenie ogólnej procedury podatkowej oraz uproszczenie rozliczeń w zakresie VAT-u i podatków dochodowych.  Szczególny nacisk położono na projekty nowelizacji dotyczących faktur elektronicznych (e-faktur) oraz zawieszenia wykonalności decyzji podatkowych do momentu ich weryfikacji przez sąd administracyjny. W kontekście powyższych poczynań uznano, że prowadzone będą dalsze prace nad zmianami w zakresie polskiego prawa podatkowego.

Eksperci PwC pomogli też Platformie Obywatelskiej przy formułowaniu koncepcji podatku liniowego. Celem tej inicjatywy było poszerzenie bazy podatkowej, radykalne uproszczenie procedur i wprowadzenie jednolitej 15-procentowej stawki podatku dochodowego dla wszystkich przedsiębiorstw i osób fizycznych.

Ponadto specjaliści z PwC współtworzyli raport podatkowy wraz z Fundacją FOR założoną przez prof. Leszka Balcerowicza, byłego ministra finansów. W raporcie przedstawiono ocenę niedoskonałości polskiego systemu podatkowego oraz propozycje możliwych ulepszeń. Oba wymienione wątki raportu miały swoje źródła w koncepcjach przedstawionych w raportach „Paying Taxes”.